Η ιστορική μνήμη ζωντάνεψε στην Κατερίνη: Εορτασμός της 203ης επετείου της Μάχης της Μηλιάς

Με μια συγκινητική τελετή, ο Δήμος Κατερίνης τίμησε την 203η επέτειο της Μάχης της Μηλιάς και της ανατίναξης του Πύργου των Λαζαίων, ένα γεγονός που σφράγισε την ιστορία της ευρύτερης περιοχής το 1822. Παρά τη βροχόπτωση η εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στην Άνω Μηλιά, συγκέντρωσε πλήθος κόσμου και ανάμεσά τους περισσότερους από 300 μαθητές – μαθήτριες από τα σχολεία της περιοχής.

Στον Ιερό Ναό Αγίας Παρασκευής

Ο εορτασμός ξεκίνησε με επίσημη δοξολογία στον ιστορικό Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Κίτρους, Κατερίνης & Πλαταμώνος κ. Γεωργίου.  Ακολούθησε απαγγελία ποιημάτων αφιερωμένων στους ήρωες από τους μαθητές, ενώ ο  δημοσιογράφος, Θανάσης Τσίγγανας, πραγματοποίησε την ομιλία – αναφορά στο ιστορικό της ημέρας. Ειδικότερα, αφού παρέθεσε συνοπτικά τα γεγονότα, τόνισε μεταξύ άλλων:  «[…] Το μήνυμα που μας πέμπουν από κει ψηλά, πάνω από τα δαφνοστεφανωμένα σύννεφα του βουνού τους, ο πρώτος και ο τελευταίος των ανυπόταχτων, ο Έξαρχος Λάζος και ο Τόλιος Λάζος, είναι να μη λυγίσουμε ούτε για μια στιγμή και να μην τους ξεχάσουμε. Ό,τι έκαναν δεν το έκαναν για να τους γράψει η Ιστορία. Τα παιδιά μας να γνωρίζουν όμως… Αν μπορούσαμε να τους ρωτήσουμε, θα μας έλεγαν πως έχουμε υποχρέωση να τιμούμε τους αγώνες του παρελθόντος ενώ ο εχθρός παραμένει και σήμερα ο ίδιος. Οι αρχές, οι αξίες και τα ιδανικά που ζύμωσαν τους Λαζαίους και τους άλλους αγωνιστές του ’21, να εμπνέουν τα βήματά μας […].

Στον Πύργο των Λαζαίων

Στη συνέχεια, με φόντο τον Πύργο των Λαζαίων, τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση ενώ εκπρόσωποι των τοπικών αρχών, φορέων και συλλόγων κατέθεσαν στεφάνια.  Συγκεκριμένα, τον Δήμαρχο Κατερίνης, Ιωάννη Ντούμο, εκπροσώπησε η αναπληρώτρια Δημάρχου, Ελίνα Διαμαντοπούλου, η οποία εξέφρασε τις ευχαριστίες της σε όλους τους συντελεστές και τους συμμετέχοντες, τονίζοντας τη σημασία της διατήρησης της ιστορικής μνήμης και της μετάδοσής της στις νέες γενιές.

Στεφάνι κατέθεσαν επίσης, η σύμβουλος της Περιφερειακής Ενότητας Πιερίας, Άννα Τζήκα, ο Πρόεδρος της Τοπικής Κοινότητας Μηλιάς, Γεώργιος Παπατόλιος, εκπρόσωποι της 24ης Τεθωρακισμένης Ταξιαρχίας Λιτοχώρου, της Διεύθυνσης Αστυνομίας Πιερίας, των Πυροσβεστικών υπηρεσιών Ν. Πιερίας, απογόνων της οικογένειας των Λαζαίων (δημοτικός σύμβουλος – Χρήστος Λάζος).   Από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Κάτω Μηλιάς, «ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ» (πρόεδρος – Γεωργία Αγγελάκη), από τον Εκπολιτιστικό – Εξωραϊστικό Σύλλογο Άνω Μηλιάς «Η Αγία Παρασκευή» (πρόεδρος – Ιωάννης Πούλιος) κ.ά.

Παρουσίες

Στις εκδηλώσεις παρέστησαν επίσης: εκπρόσωποι των Βουλευτών Πιερίας, ο αντιδήμαρχος Καθαριότητας, Ηλίας Τάπρας, ο πρόεδρος της ΔΕΥΑΚ, Σάββας Οφείδης, οι δημοτικοί σύμβουλοι, Λευτέρης Παγωνίδης,  Ορέστης Φώτης, Ραφαήλ Μετενίδης, οι Διευθυντές Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, Νόπη Τριανταφυλλίδου, Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Γεώργιος Μακρής, Τοπικοί Σύμβουλοι κ.ά, εκπρόσωποι των τοπικών αρχών, φορέων και συλλόγων.

Ευχαριστίες

Η αντιδημαρχία Πολιτισμού, ευχαριστεί τις διευθύνσεις πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Πιερίας, τους εκπαιδευτικούς των σχολείων της Μηλιάς για τη γνωστοποίηση της εκδήλωσης στους μαθητές των σχολικών μονάδων του τόπου. Επίσης, την τοπική κοινότητα Μηλιάς, τους τοπικούς συλλόγους και όλες τις υπηρεσίες του Δήμου (Αντιδημαρχίες Καθαριότητας, Πρασίνου, Δημοτικής Αστυνομίας, Τμήμα Τύπου), που συνεργάστηκαν για την άρτια διοργάνωση της εκδήλωσης.          

Παράλληλα, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων, η χορωδία του πολιτιστικού συλλόγου Κάτω Μηλιάς ερμήνευσε τραγούδια για τους Λαζαίους (σε κατάστημα της περιοχής), ενώ οι παρευρισκόμενοι απόλαυσαν παραδοσιακά εδέσματα.

Τέλος, με αφορμή τις εκδηλώσεις άνοιξε στην πολιτιστική στέγη του Εκπολιτιστικού Εξωραϊστικού Συλλόγου Άνω Μηλιάς “Η αγία Παρασκευή”, Ομαδική Εικαστική & Χειροτεχνική Έκθεση.

Ομιλία δημοσιογράφου Θανάση Τσίγγανα για την εκδήλωση της μάχης της Μηλιάς στις 2 Απρίλιου  2025

Τι ήξερε από Ιστορία ο Ιστορικός; Έγραφε πριν από χρόνια ο Θεσσαλονικιός ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης θέλοντας μ αυτόν τον τρόπο να πει ότι πολλές φορές οι ιστορικοί ερμηνεύουν και γράφουν για μεγάλα γεγονότα που δεν έζησαν ενώ αυτοί που συμμετείχαν συχνά σιωπούν επειδή αυτό που όφειλαν να κάνουν το έκαναν.

Γι’ αυτό και καλοί ιστορικοί χαρακτηρίζονται αυτοί που αποτυπώνουν τα μεγάλα γεγονότα στην σωστή τους διάσταση, μετρούν τις ύστατες πράξεις με τις αρνητικές και θετικές συνέπειες και γίνονται πολύ καλύτεροι ιστορικοί όταν διαπιστώσουν ότι κάποια γεγονότα και πρόσωπα δεν τα συμπεριέλαβαν στην διάσταση που τους άξιζε, ζητούν πίσω τα χειρόγραφα από την Κλειώ την μούσα της Ιστορίας για να συμπληρώσουν τις σελίδες της και να την ξαναγράψουν.

Αυτό λοιπόν στην εξέγερση των χωριών της Πιερίας, για την μάχη της Μηλιάς για την προσφορά τους και την θυσία τους στην εθνεγερσία δεν συνέβη. Αν αναζητήσετε στις ιστορικές πηγές του κράτους τα όσα έγιναν σ αυτήν εδώ την πλάγιά που στεκόμαστε τώρα, λίγα και αποσπασματικά στοιχεία θα βρείτε.

Επειδή δεν διεκδικώ λόγο ιστορικού θα σας μιλήσω με την γλώσσα του δημοσιογράφου και περισσότερο του ρεπόρτερ που αρέσκεται στην έρευνα και στα γεγονότα. Θα σας πω ότι για την μάχη της Μηλιάς και την ανατίναξη του Πύργου των λεοντόκαρδων Λαζαίων, υπάρχουν μόνο λίγες αναφορές στα βιβλία. Και καμία στα σχολικά.

Πέρα από τα βιβλία των ντόπιων συγγραφέων που είχαν άλλωστε χρέος να αποτυπώσουν ατόφια την ιστορία του τόπου τους για την μάχη της Μηλιάς, υπάρχουν λίγα στοιχεία στην πολύτομη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τα όσα έγραψε ο ιστορικός Βασραβέλλης για την μάχη και διάσπαρτες αναρτήσεις σε διαδίκτυο και Βικιπέδια, κι αυτές μετά τους εορτασμούς για συμπλήρωση των 200 χρόνων από την Επανάσταση και την πρώτη εκδήλωση μνήμης και τιμής του Δήμου Κατερίνης και των Συλλόγων της Άνω- Μεσαίας και Κάτω Μηλιάς.

Τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν σ αυτόν τον τόπο σε μια κρίσιμη περίοδο για την επιτυχία της Επανάστασης του ‘21 λείπουν από την συλλογική μας μνήμη κι είναι μια ακόμη πτυχή στην γενικότερη διαπίστωση πως η Ιστορία για την συμμετοχή της Μακεδονίας και των Μακεδόνων στην εθνεγερσία είναι ελλιπής, παρόλο που δόθηκε η αφορμή με τον εορτασμό των 200 χρόνων να συμπληρωθούν αυτές οι σελίδες και να αλλάξει η αντίληψη ότι η Μακεδονία είχε μικρή συμμετοχή.

Η Πιερία, η Νάουσα, η Θεσσαλονίκη, η Χαλκιδική, το Άγιον Όρος, το Ρουμλούκι τα Γιαννιτσά, η Έδεσσα, η Κουλακιά, το Κίτρος απέχουν πολύ ακόμα από την θέση που αξίζει η προσφορά τους στην Επανάσταση του 1821 και στο εθνικό κίνημα που είχε αναπτυχθεί. Το ίδιο συμβαίνει και με τα πρόσωπα των Μακεδόνων αγωνιστών. Ξέρουμε πολλά για τους Κολοκοτρωναίους -και πρέπει να ξέρουμε- αλλά για την εξίσου πολυάριθμη και ξακουστή οικογένεια των κλεφταρματολών Λαζαίων, που είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στα Πιέρια και στα γύρω αρματολίκια,

• ως πολεμιστές σε Ήπειρο και Μακεδονία,
• πειρατές στο Βόρειο και Κεντρικό Αιγαίο,
• για την συμβολή τους στα προεπαναστατικά κινήματα,
• για τη σύγκρουση με τον Αλή Πασά,
• για την συνέχιση του αγώνα τους μετά την μάχη της Μηλιάς,

 η εικόνα είναι σχετικά άγνωστη παρά τα 20 δημοτικά τραγούδια που τους ύμνησαν, τις θυσίες τους ή την κομβική τους προσφορά.

Ποια είναι αυτή η προσφορά;

«Με το δικό τους αίμα, με το αίμα των Μακεδόνων ο Μοριάς και η Ρούμελη κερδίζουν χρόνο και νίκες». Κι αυτό διαφαίνεται από τα Στρατιωτικά Ενθυμήματα, στα γραφόμενα του Σιατιστινού Νικόλαου Κασομούλη, του ιστορικού που συμμετείχε σ όλες τις μάχες που έγιναν στη Μακεδονία μετά την κήρυξη της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες και συνέχισε να πολεμά μέχρι τέλους στη Νότια Ελλάδα. Δυο στρατιές Οθωμανών με χιλιάδες άνδρες ενεπλάκησαν για την καταστολή των κινημάτων που είχαν ξεσπάσει στην Μακεδονία σ έναν κρίσιμο χρόνο που η φωτιά της εξέγερσης σε Ρούμελη και Μόριά είχε αρχίσει να χαμηλώνει, δυο στρατιές που δεν μπορούσαν να κινηθούν σαρωτικά προς την νότια Ελλάδα για να την καταπνίξουν γιατί υπήρχαν ο Μενεξές, ο Μπαλάνος, ο Τάττης, ο Αγαθόνικος και ο Καυταντζόγλου στη Θεσσαλονίκη, ο Εμμανουήλ Παππάς, οι Λαζαίοι, ο Γούλας, ο Διαμαντής, ο Κασομούλης, ο Γάτσος απ’ την Έδεσσα, ο καπετάν Χάψας, ο Σάλας και πολλοί άλλοι, και οι Τούρκοι έπρεπε να δώσουν μάχες στην Ιερισσό, στη Ρεντίνα, στα Μαντεμοχώρια, στην Ποτίδαια, στη Νάουσα, στην Μηλιά, στο Ελευθεροχώρι.

«Ποια και πόσο μεγάλη τιμή πρέπει να αξιωθούν οι Μακεδόνες, που τον περισσότερο χρόνο της ζωής τους δεν παύουν να πολεμούν τους βαρβάρους για την ασφάλεια των Ελλήνων. Γιατί ανέκαθεν και πάντοτε θα βρίσκονταν σε μεγάλους κινδύνους η Ελλάδα, αν δεν είχαμε προμαχώνα τους Μακεδόνες», έγραφε τον 3ο π.Χ. αιώνα ο ιστορικός Πολύβιος.

Μετά δυο χιλιάδες χρόνια οι Μακεδόνες τον επιβεβαίωσαν. Στην Εθνεγερσία του ’21 ανέκοψαν με τα στήθη τους τις δύο αλλεπάλληλες στρατιές που ο Σουλτάνος έπεμψε απ’ την Ανατολή κατά της Ρούμελης και του Μοριά. Η Μακεδονία κατέστη τότε Αρμαγεδδών. Πυρπολήθηκε απ’ άκρη σ’ άκρη και τα γυναικόπαιδά της πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα. Παρ’ όλα αυτά οι Μακεδόνες κατήλθαν στην Ρούμελη και στον Μοριά όπου πολέμησαν μέχρι τέλους» γράφει ο γνωστός δημοσιογράφος Νίκος Μέρτζος.

Δεν λύγισαν ποτέ παρ’ όλα τα δεινά θα συμπλήρωνα… Κράτησαν το πρόχωμα της Μακεδονίας και πολέμησαν μέχρι τέλους.

Μέσα από τα πρόσωπα, η Μακεδονία μας αποκαλύπτει την σημασία που είχαν οι εξεγέρσεις του 1822 στην Νάουσα και στα Πιέρια.

Μιλώντας με ονόματα και αριθμούς θα αναφέρω μερικές καταγραφές που σίγουρα αγνοούν αυτοί που νομίζουν ότι η Μακεδονία δεν είχε μεγάλη συνεισφορά στην εθνεγερσία.

Τα αρχεία της Μακεδονίας έχουν καταγράψει την ύπαρξη περίπου 100 Λαζαίων μετά τον γενάρχη Έξαρχο Λάζο το 1690.

Σε 4- 5 διαφορετικά και μεγάλα προεπαναστατικά κινήματα συμμετείχαν οι Λαζαίοι και η Πιερία. Μεταξύ αυτών και τα Ορλωφικά. Ένα εξ αυτών στην γειτονική Θεσσαλία.

Ποιος γνωρίζει ότι το 1805 ο Κολοκοτρώνης είδε τους οπλαρχηγούς του Ολύμπου στο Άγιον Όρος κι ανάμεσά τους βρισκόταν εκπρόσωπος της Μηλιάς και των Λαζαίων.

Με 500 πολεμιστές από τον Όλυμπο που του έστειλε ο οπλαρχηγός Διαμαντής, ο Εμμανουήλ Παπάς ανασυντάχθηκε κι επιχείρησε να αντεπιτεθεί απ’ την Χαλκιδική. Στην πολιορκία της Ποτίδαιας οι 500 αυτοί έπεσαν μέχρις ενός, μαζί με άλλους 1000 όταν όρμησαν εναντίον τους 14.000 Οθωμανοί τον Νοέμβριο του 1821.

Στα Ψαρά 1200 Μακεδόνες οχυρωμένοι στο Κάστρο αντέταξαν άμυνα μέχρις εσχάτων και τελικά έβαλαν φωτιά στην πυριτιδαποθήκη και τινάχθηκαν μαζί με τους εχθρούς στον αέρα.

Οι εκτός της ΠΕ Πιερίας ξέρουμε για το Κούγκι, το ολοκαύτωμα της μονής Αρκαδίου, την μονή Σέκου στα Καρπάθια που ανατινάχθηκε ο Γεωργάκης Ολύμπιος με τα παλληκάρια του αλλά όχι και για τον Πύργο των Λαζαίων που ανατινάχθηκε τις τελευταίες ώρες της μάχης.

• Πόσοι γνωρίζουν ότι ο Γεωργάκης Ολύμπιος ήταν Λαζόπουλο?
• Παλληκάρια από 40 χωριά της Πιερίας συμμετείχαν στην εξέγερση της Πιερίας και σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής 400 ή 600 ήταν οι αγωνιστές και 4000 οι εχθροί τους.
• Διακόσιοι αγωνιστές και δύο κανόνια από την Νότια Ελλάδα είχαν σταλεί προς βοήθεια των επαναστατών της Πιερίας, 18 απ’ αυτούς φιλέλληνες κι ένας ιερομόναχος. Ανάμεσα στους φιλέλληνες ένας Πολωνός, ένας Γερμανός κι ένας Ρουμάνος.
• Πριν την μάχη και τον πυρπολισμό της Μηλιάς είχαν γίνει μάχες σε πολλές κοντινές περιοχές στον Άγιο Δημήτριο, στον Κοκκινοπλό και τον Κολινδρό. Της επίθεσης στον Κολινδρό ηγείται ο οπλαρχηγός Διαμαντής, γαμπρός των Λαζαίων.
• Ο Νικόλαος Κασομούλης έχει γράψει για τους Λαζαίους «Θαρρούσαμε ότι αυτοί είναι προορισμένοι διά την σωτηρία του Έθνους…»
• Όταν έπεσε η Μηλιά 160 οικογένειες κατέφυγαν στην Σκιάθο και 260 γυναικόπαιδα στην Αταλάντη Φθιώτιδας. Αυτοί έγιναν αργότερα οι κάτοικοι της Νέας Πέλλας.

Δυστυχώς κανένας ιστορικός δεν έχει μετρήσει για το ποια θα ήταν η έκβαση του αγώνα στην Πελοπόννησο αν δεν είχαν ξεσηκωθεί τους πρώτους μήνες του 1822 η Μηλιά Πιερίας, η Νάουσα κι άλλες περιοχές της Μακεδονίας.

Αναμφίβολα όμως έχουν μεγάλη σημασία αυτά τα δύο επαναστατικά κινήματα στην Νάουσα και την Πιερία όταν οι άλλες προσπάθειες όπως αυτές στην Ποτίδαια και την Θεσσαλονίκη καταπνίγονταν στο αίμα. Μερικοί λένε ότι οι Μακεδόνες καθυστέρησαν να βγουν στις μάχες με αποτέλεσμα οι Οθωμανοί να οργανωθούν και να τους εξουδετερώσουν εύκολα.

Ακόμα κι έτσι να είναι αυτό κάνει τις πράξεις τους ακόμα πιο ηρωικές και θαυμαστές. Τι δύναμη ψυχής είχαν άραγε αυτοί οι πρόγονοί μας εδώ στα Πιέρια όταν έβγαιναν στο μονοπάτι της Επανάστασης.

Η Ποτίδαια είχε ισοπεδωθεί, 220 χωριά είχαν λεηλατηθεί, τα γυναικόπαιδα είχαν πουληθεί στα σκλαβοπάζαρα και οι Οθωμανοί σφυροκοπούσαν εκείνες τις μέρες την Νάουσα. Γνώριζαν ότι δεν μπορούσαν να νικήσουν τον πολυάριθμο στρατό των Οθωμανών. Ήταν όμως άνθρωποι που δεν λύγιζαν ούτε για μια στιγμή, δεν λογάριασαν φόβο θανάτου, γιατί αγαπούσαν πολύ τη ζωή και πολύ την πατρίδα. Έχασαν μάχες αλλά όχι τον πόλεμο….

Ο Τόλιος Λάζος, μετά την πτώση της Μηλιάς, με 250 Μακεδόνες κατέρχεται στην Κρήτη μαζί με τον Καλλέργη, αγωνίζεται σκληρά και επιστρέφει σώος για να συνεχίσει τον αγώνα στον Μοριά μέχρι το τέλος. Μακεδόνες αρματολοί, την περίοδο 1824-1827, αρματώνουν ξανά πειρατικά καράβια στην Σκιάθο και την Σκόπελο και αντιλαμβάνεστε ποιοι από την Πιερία είναι επικεφαλής. Οργώνουν τον Θερμαϊκό, αποβιβάζονται στην Κασσάνδρα, αιχμαλωτίζουν γαλλικά καράβια στον Θερμαϊκό και χτυπούν την ίδια τη Θεσσαλονίκη.

Οι Λαζαίοι παραμένουν επιφανείς στο προσκήνιο μέχρι το 1912 και οι απόγονοί τους προσφέρουν στο έθνος.

Κι αυτό νομίζω ότι το μήνυμα που μας πέμπουν από ’κει ψηλά πάνω απ’ τα δαφνοστεφανωμένα σύννεφα του βουνού τους, ο πρώτος και ο τελευταίος των ανυπόταχτων, ο Έξαρχος Λάζος και ο Τόλιος Λάζος, είναι να μην λυγίσουμε ούτε για μια στιγμή και να μην τους ξεχάσουμε. Ό, τι έκαναν δεν το έκαναν για να τους γράψει η Ιστορία.

Τα παιδιά μας να γνωρίζουν όμως…

Αν μπορούσαμε να τους ρωτήσουμε, θα μας έλεγαν πως έχουμε υποχρέωση να τιμούμε τους αγώνες του παρελθόντος ενώ ο εχθρός παραμένει και σήμερα ο ίδιος. Οι αρχές, οι αξίες και τα ιδανικά που ζύμωσαν τους Λαζαίους και τους άλλους αγωνιστές της Πιερίας με το αθάνατο κρασί του ’21, να εμπνέουν τα βήματά μας. Οφείλουμε να μεταφέρουμε την αγωνιστικότητά τους, την πίστη, την περηφάνια και την εθνική αυτοπεποίθηση τους στην σύγχρονη εποχή και κοινωνία και να την κάνουμε οδηγό μας απέναντι σε σύγχρονες προκλήσεις.