Ο «Μαστόδοντας Νεοκαισάρειας» ως Μοχλός Τοπικής Ανάπτυξης
Γράφει ο Ιορδάνης Τσινιστίδης
Η Νεοκαισάρεια είναι ένα χωριό στον νομό Πιερίας, 5 χιλιόμετρα δυτικά της Κατερίνης και αποτελείται κατά κύριο λόγο από προσφυγικές οικογένειες (κυρίως Ποντίων γεωργών και κτηματιών), που εγκαταστάθηκαν εκεί μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή1. Τα τελευταία χρόνια, η περιοχή παρουσιάζει αυξημένη αναγνωρισιμότητα και επισκεψιμότητα, και αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη σημαντική παλαιοντολογική ανακάλυψη ενός μαστόδοντα. Το εύρημα αυτό αποτελεί παλαιοντολογικό πλούτο για την περιοχή, καθώς εκτός των δημοτών, προσελκύει το ενδιαφέρον τόσο της επιστημονικής κοινότητας όσο και επισκεπτών από άλλες περιοχές. Ακολούθως, θα εξεταστεί το έργο του σωματείου «Μαστόδοντας Νεοκαισάρειας» και ο ρόλος του ως μοχλός τοπικής ανάπτυξης.
Η Νεοκαισάρεια
Η έδρα του «Μαστόδοντα» είναι η Νεοκαισάρεια. Αυτή η περιοχή, παρά τις μικρές της διαστάσεις, κατέχει μια ιδιαίτερη γεωστρατηγική θέση στην περιφέρεια της Κατερίνης. Αρχικά, η θέση της πάνω στη 13η Εθνική οδό Κατερίνης – Ελασσόνας, η οποία συνδέεται με την Ε75, καθιστά την περιοχή εύκολα προσβάσιμη. Δεδομένης της κοντινής της απόστασης από την Κατερίνη, η Νεοκαισάρεια έχει αφενός ταχεία πρόσβαση σε υποδομές και υπηρεσίες ενώ αφετέρου διευκολύνεται κάθε ανάπτυξη τουρισμού και εμπορίου. Περιέχει πολυάριθμες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, και είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι πλέον διαθέτει μουσείο αλλά και θέατρο, χάρη στην πρόσφατη αναγέννηση του «Θεάτρου Δάσους» με πρωτοβουλία του σωματείου του «Μαστόδοντα» και με την συνδρομή υπηρεσιών του Δήμου Κατερίνης. Επίσης, βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής είναι τα αρχαιολογικά ευρήματα, η πλούσια ιστορία και η φυσική ομορφιά της. Όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία σε συνδυασμό μεταξύ τους, εκφράζουν τη μοναδικότητα της Νεοκαισάρειας στην περιφέρεια της Κατερίνης.
Η Ανακάλυψη των Παλαιοντολογικών Θραυσμάτων
Η ιστορία του σωματείου ξεκίνησε όταν ένας κάτοικος Νεοκαισάρειας, ο κος Νικόλαος Σ. Ξενίδης ανακάλυψε, τυχαία, ορισμένα παλαιολιθικά θραύσματα. Αφού αντιλήφθηκε την ιδιαιτερότητά τους σε σχέση με το περιβάλλον του τόπου, τα συνέλεξε, και έπειτα ο γιος του, ο κος Σωκράτης Ξενίδης, απευθύνθηκε στον κο Σάββα Τσεντίδη, τον σημερινό πρόεδρο του σωματείου «Μαστόδοντας Νεοκαισάρειας». Ο κος Τσεντίδης αξιοποίησε το προσωπικό του ενδιαφέρον και τις γνώσεις του, καθώς και τη βοήθεια ενός κύκλου ανθρώπων που έδειξαν προθυμία για το εγχείρημα αυτό. Μια από αυτούς ήταν και η καθηγήτρια Παλαιοντολογίας του ΑΠΘ, κα Ευαγγελία Τσουκαλά, και μέσα από αυτή τη συνεργασία ξεκίνησαν οι πρώτες μελέτες των θραυσμάτων αυτών. Οι έρευνες έδειξαν ότι προέρχονταν από τους μαστόδοντες. Πρόκειται για εξαφανισμένα προβοσκιδοτά που έζησαν πριν από εκατομμύρια χρόνια στη γη. Επομένως, η εύρεσή τους στην περιοχή προσφέρει μοναδικές πληροφορίες για την προϊστορική ζωή στην Ελλάδα, και με έμμεσο τρόπο δίνει ώθηση στους ρυθμούς ανάπτυξης της Νεοκαισάρειας2 .
Το σωματείο «Μαστόδοντας Νεοκαισάρειας»
Ο βασικός στόχος του σωματείου «Μαστόδοντας Νεοκαισάρειας» είναι η έρευνα, η προστασία και η ανάδειξη των παλαιοντολογικών και πολιτιστικών στοιχείων του τόπου. Στο πλαίσιο της παλαιοντολογίας και λόγω της σπουδαίας παλαιοντολογικής ανακάλυψης στην περιοχή, στεγάζεται στο χωριό το εκθετήριο του σωματείου το οποίο προσφέρει σπάνιο πρωτογενές υλικό για έρευνα στην Ελλάδα. Αναμφίβολα, το εκθετήριο αποτελεί πολυδιάστατη αναβάθμιση για την περιοχή της Κατερίνης, καλύπτοντας ένα ουσιαστικό κενό στον τομέα των μουσειακών χώρων. Μέσα από τους σκοπούς και τις δράσεις του, γίνεται φανερό ότι το σωματείο αυτό έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει την άνθιση στον τομέα του πολιτισμού, του περιβάλλοντος και της οικονομίας.
Το σωματείο του «Μαστόδοντα», με βάση το καταστατικό του, είναι μη κερδοσκοπικό και επιδιώκει συνεργασίες με τοπικούς φορείς για πρωτοβουλίες που συμβάλλουν στην τοπική ανάπτυξη. Θεωρεί τη συνεργασία των τοπικών αρχών κρίσιμη, καθώς καλούνται να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην προστασία των ευρημάτων από τα οποία μπορούν να αντληθούν καίριες πληροφορίες για το παρελθόν και την επερχόμενη κλιματική κρίση. Χαρακτηρίζεται από δημοκρατικά πρότυπα για τη διοίκησή του και πλήρη διαφάνεια στις δραστηριότητες και τους οικονομικούς απολογισμούς του. Περαιτέρω στόχοι του σωματείου αποτελούν η μελέτη και προστασία της πανίδας και της χλωρίδας της περιοχής αλλά και κάθε περιφερειακού μνημείου της φύσης και του ανθρώπου, εντός των γεωγραφικών ορίων της Κοινότητας. Να σημειωθεί ότι η ίδρυση και η παρουσία του συλλόγου δεν σχετίζεται με πολιτικούς σκοπούς.
Στο καταστατικό του σωματείου αναγράφονται επίσης εκτός από τους στόχους, και τα μέσα δράσης για την επίτευξή τους, όπως οι επιστημονικές διαλέξεις και οι ψυχαγωγικές και εκπαιδευτικές εκδηλώσεις. Τέλος, αναγράφονται οι πηγές για τους πόρους του σωματείου, οι προϋποθέσεις, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των μελών του, η λειτουργία της γενικής συνέλευσης, του διοικητικού συμβουλίου και λοιπές διατάξεις3. Επιπλέον, στο επίσημο του blogspot και στον ιστότοπο βρίσκονται όλα τα έγγραφα του σωματείου ψηφιοποιημένα, όπως η αρχειοθήκη και ο ετήσιος ισολογισμός4 .
Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι ο «Μαστόδοντας» έχει στηριχθεί σε μεγάλο βαθμό στην ανιδιοτελή προσφορά εργασίας, τεχνογνωσίας και υλικών από τα μέλη του, το επιστημονικό προσωπικό που συνεργάστηκε, καθώς και ιδιώτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό που έχουν άμεση σχέση με τη Νεοκαισάρεια.
Οι Συνεργασίες
Ο «Μαστόδοντας» αναζήτησε κοινά ενδιαφέροντα σε σχέση με τους τοπικούς φορείς και την κοινότητα και ανέπτυξε συνεργασίες όχι μόνο εντός της Πιερίας αλλά και εκτός αυτής. Ειδικότερα, με το Τμήμα Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Μαζί με τους καθηγητές του συγκεκριμένου τμήματος διοργάνωσαν έως σήμερα τρεις ανασκαφικές δραστηριότητες και υποστήριξαν τη συντήρηση των ευρημάτων στο εκθετήριο της Νεοκαισάρειας. Επίσης, το σωματείο έλαβε συμμετοχή σε διάφορες δράσεις του Τμήματος Γεωλογίας του Α.Π.Θ., και διεύρυνε τη δικτύωσή του με άλλες παλαιοντολογικές εκθέσεις στη Βόρεια Ελλάδα.
Επομένως, ο «Μαστόδοντας» επιτυγχάνει αποδεδειγμένα να δημιουργεί συνεργασίες που συμβάλλουν στην ευθυγράμμιση των στόχων μεταξύ των φορέων και στην αντιμετώπιση των κοινών ενδιαφερόντων τους. Παράλληλα, καταφέρνει να κάνει γνωστή τη λειτουργία της μόνιμης παλαιοντολογικής έκθεσης της Νεοκαισάρειας.
Τα Πολιτιστικά Οφέλη
Ερευνώντας την ιδιότητα του σωματείου ως προς το να ωφελήσει την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου, είναι ορατό ότι πέρα από την παλαιοντολογική έρευνα, ο «Μαστόδοντας» έχει την επιθυμία να συμβάλλει στη διατήρηση και ανάδειξη της ιστορίας της Νεοκαισάρειας, η οποία ξεκινά από τις οικογένειες των προσφύγων που μετανάστευσαν από τον Πόντο το 1928 και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, αλλά και στην προστασία του περιβάλλοντος. Εξ ου και η ονομασία «Όμιλος Φίλων της Φύσης και του Ανθρώπου» που επίσης φέρει.
Αρχικά, τα παλαιοντολογικά ευρήματα προσελκύουν το ενδιαφέρον επιστημόνων διεθνούς εμβέλειας και προσφέρουν μία ιδιαίτερη εμπειρία σε μαθητές και μαθήτριες από όλη τη χώρα που επισκέπτονται το εκθετήριο σε εκπαιδευτικές εκδρομές. Το εντυπωσιακό στο μουσείο του «Μαστόδοντα» είναι ότι στο εκθετήριό του στεγάζει πρωτότυπο υλικό το οποίο προκαλεί τους επισκέπτες όλων των ηλικιών να ανακαλύψουν κάτι καινούργιο για την παλαιοντολογική εποχή, κάτι που θα αποτελέσει βιωματική γνώση και θα εμπλουτίσει τις βασικές γνώσεις ιστορίας κάθε ενός. Το υλικό αφορά και σύγχρονα ζητήματα, όπως την κλιματική αλλαγή αλλά και τη σύνδεση της παλαιοντολογίας με την αρχαία ελληνική ιστορία καθώς και τη νεότερη. Όλη αυτή η συλλογική προσπάθεια μιας τόσο μικρής κοινότητας να αναδείξει τους ιστορικούς θησαυρούς που κληρονόμησε, πασχίζοντας παράλληλα να συμβάλλει με πολλούς τρόπους στην πρόοδο της περιφερειακής κοινότητας, είναι μια κίνηση η οποία μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο, να εμπνεύσει και να αποτελέσει παράδειγμα για όλες τις υπόλοιπες κοινότητες της χώρας, μικρές ή μεγάλες.
Μιλώντας πιο συγκεκριμένα για την πλούσια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής, ο «Μαστόδοντας» διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο, καθώς φιλοξενεί μια μοναδική συλλογή ιστορικού φωτογραφικού υλικού, ψηφιοποιημένου και αρχειοθετημένου στον ιστότοπό του. Οι φωτογραφίες είναι χωρισμένες σε θεματικές και καλύπτουν διάφορες περιόδους της τοπικής ιστορίας ενώ οι αφηγήσεις που τις συνοδεύουν, δίνουν ζωή στις εικόνες. Αυτή η συλλογή είναι ανεκτίμητης αξίας για όσους επιθυμούν να μάθουν περισσότερα για την καθημερινότητα των κατοίκων της Νεοκαισάρειας, προηγούμενων γενεών, και εύλογα αποτελεί αντικείμενο υπερηφάνειας για τους ντόπιους.
Σκοπός του σωματείου είναι να επεκτείνει αυτή τη συλλογή για να συμβάλει στην καταγραφή της ιστορίας της Νεοκαισάρειας. Αφού εμπλουτίσει τη συλλογή, τότε θα εξετάσει το ενδεχόμενο να διευρύνει το έργο του συμπεριλαμβάνοντας υλικό και από άλλες περιοχές της Πιερίας. Πράγματι, ο «Μαστόδοντας» έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως παράγοντας ενδυνάμωσης της τοπικής ταυτότητας. Είναι σημαντικό ότι η Νεοκαισάρεια, ως τόπος εγκατάστασης προσφύγων από τον Πόντο, λειτουργεί ως σύμβολο για τη διατήρηση της ταυτότητας και της παράδοσης των Ποντίων μέχρι και σήμερα. Αυτό, πέρα από το ότι χρωματίζει το πολιτιστικό προφίλ της περιοχής, την καθιστά σημείο ενδιαφέροντος για την έρευνα της ιστορίας των μεταναστών.
Για να επιτευχθεί βέβαια, μια πληρέστερη και πιο αντιπροσωπευτική καταγραφή της τοπικής ιστορίας, είναι απαραίτητο να εμπλουτιστεί η συλλογή με υλικό από διαφορετικές πηγές, κάτι που μπορεί να διασφαλιστεί με την εθελοντική προσφορά φωτογραφικού υλικού από περισσότερους κατοίκους της περιοχής. Έτσι, κάθε οικογένεια μπορεί να διευκολύνει το έργο του «Μαστόδοντα» και να συμβάλει στην προστασία της μνήμης των προγόνων και φυσικά της Νεοκαισάρειας.5
Αξιοπρόσεκτη είναι και η πρωτοβουλία του «Μαστόδοντα» για την αναβίωση του παλαιού υπαίθριου θεάτρου στη Νεοκαισάρεια ονόματι «Θέατρο Δάσους», όπως προαναφέρθηκε. Το θέατρο εγκαινιάστηκε πρόσφατα με την πρώτη θεατρική παράσταση, αφιερωμένη στην ιστορία του χωριού, από την τοπική θεατρική ομάδα, «Θρασύβουλος Μερκούρης», σε συνεργασία με το «Θέατρο Πήγασος». Η επαναλειτουργία του «Θεάτρου Δάσους» προσφέρει στην κοινότητα έναν σημαντικό χώρο καλλιτεχνικής έκφρασης και αναψυχής και μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για εκπαιδευτικές και οικονομικές δραστηριότητες.
Πιο συγκεκριμένα, έχει την δυνατότητα να αποτελέσει χώρο για την έκφραση και ανάδειξη των τοπικών καλλιτεχνών, δίνοντας το έναυσμα να παρουσιάσουν το έργο τους και να συνεργαστούν με άλλους στον ίδιο τομέα. Επιπρόσθετα, μπορεί να φιλοξενήσει εκδηλώσεις και εργαστήρια που προσφέρουν εκπαιδευτικές ευκαιρίες σε μαθητές και δημότες. Τέλος, η κοντινή του απόσταση από το κέντρο της Κατερίνης, το καθιστά εύκολα προσβάσιμο για όλους τους πολίτες και τους επισκέπτες που έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν υπαίθριες εκδηλώσεις και παραστάσεις κάτω από τα άστρα.
Τα Περιβαλλοντικά Οφέλη
Το σωματείο του «Μαστόδοντα», μέσω των δράσεών του, μπορεί να ευαισθητοποιήσει την τοπική κοινωνία σε θέματα περιβαλλοντικής προστασίας. Συγκεκριμένα, η αναβίωση του παλιού θεάτρου που προαναφέρθηκε, αποτελεί παράδειγμα αειφόρου ανάπτυξης, καθώς προτιμάται η χρήση και η διατήρηση ενός υπάρχοντος μνημείου αντί για την κατασκευή ενός νέου. Αυτό, αναμφίβολα, συμβάλλει στη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος στην περιοχή. Επιπλέον, με τις παραστάσεις, τις εκδηλώσεις και τα εργαστήρια που έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει, μπορεί να αναδείξει την ωραιότητα της τοπικής φύσης και να ευαισθητοποιήσει το κοινό για την προστασία του περιβάλλοντος.
Αξίζει να επισημανθεί ότι το σωματείο έχει ως σκοπό και την ανάδειξη του φυσικού πλούτου. Πράγματι, ανέδειξε και αξιοποίησε όχι μόνο τα παλαιοντολογικά ευρήματα του μαστόδοντα αλλά πήρε και πρωτοβουλία και για εξερεύνηση του σπηλαίου του Αίσωνα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι άλλος ένας στόχος του «Μαστόδοντα» είναι η προστασία των δασικών εκτάσεων και η καταγραφή των διαφόρων ειδών πανίδας και χλωρίδας που απαντώνται στην περιοχή, αρκετά εκ των οποίων εκτιμάται πως δεν έχουν καταγραφεί. Αυτά εμπίπτουν επίσης στην επιθυμία του σωματείου για τη δημιουργία τμήματος αρωγής με σκοπό την αντιμετώπιση εκτάκτων γεγονότων, όπως φυσικές καταστροφές και ανθρωπιστικές κρίσεις. Στοχεύει επίσης στη δημιουργία τμήματος – κέντρου ανάπτυξης καινοτόμων ιδεών και τεχνολογιών καθώς και σε τμήμα σχεδιασμού για εκσυγχρονισμό του τοπικού οικισμού.
Ανακεφαλαιώνοντας, είναι φανερό ότι ο «Μαστόδοντας» βάζει ένα «λιθαράκι» για ένα όμορφο περιβάλλον για όλους τους κατοίκους της περιοχής και για τους φυσιολάτρες επισκέπτες.
Τα Σχέδια για την Επόμενη Ημέρα
Το σωματείο έχει ήδη ορίσει τους επόμενους βασικούς στόχους του. Όπως αναφέρθηκε, ένας από αυτούς είναι η συλλογή φωτογραφικού υλικού για τον εμπλουτισμό της θεματικής συλλογής για την ιστορία της Νεοκαισάρειας. Άλλος είναι, να γιορτάσει τα 100 χρόνια από την ίδρυση της Νεοκαισάρειας το 2028, με στόχο να ενώσει όλους τους Νεοκαισαρειώτες υπό έναν κοινό στόχο, δίνοντάς τους κίνητρα για να συμμετάσχουν στις επερχόμενες δράσεις και εκδηλώσεις που θα σηματοδοτήσουν αυτή την επέτειο. Τέλος, οι κυριότεροι στόχοι του είναι αφενός η εξασφάλιση της βιωσιμότητάς του και αφετέρου η ίδρυση ενός Κέντρου Φυσικής Ιστορίας και Περιβάλλοντος στον χώρο του πρώην Στρατοπέδου «Συνταγματάρχου Δημητρίου Σβορώνου» στη Νεοκαισάρεια Πιερίας.
Συμπέρασμα
Συνοπτικά, το σωματείο του «Μαστόδοντα Νεοκαισάρειας» επιδιώκει να συνδυάσει την πολιτιστική, περιβαλλοντική και, έμμεσα, την οικονομική εξέλιξη της τοπικής περιφέρειας. Μέσα από τις δραστηριότητές του, τη συνεργασία και την ενεργή κινητοποίηση, προάγει την προστασία και ανάδειξη του φυσικού πλούτου, δημιουργεί ευκαιρίες για την τοπική οικονομία και ενισχύει την κοινωνική συνοχή της κοινότητας. Παράλληλα, καλλιεργεί την οικολογική συνείδηση στους πολίτες, ενθαρρύνοντας την περιβαλλοντική ευαισθησία ενώ συνάμα προστατεύει την ιστορία της Νεοκαισάρειας και φροντίζει να γίνει γνωστή και στις επόμενες γενιές. Είναι λοιπόν αληθές ότι ο «Μαστόδοντας» της Νεοκαισάρειας μπορεί να προωθήσει συμφέροντα του δήμου Κατερίνης ως προς τον πολιτισμό, την παιδεία, την πολιτιστική οικονομία, την προστασία του περιβάλλοντος και την κοινωνική συνοχή. Η φιλοσοφία του σωματείου να επιδιώκει την εδραίωση συνεργασιών με όλους τους τοπικούς συλλόγους, ώστε να υποστηρίζει τις πρωτοβουλίες που προάγουν το συμφέρον της τοπικής κοινότητας -και όχι μόνο-, οδηγεί στην ενίσχυση της ευρύτερης τοπικής οικονομίας και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων.
Bιβλιογραφία
1. Δαλακούρα Β. (1995). Η εγκατάσταση των προσφύγων της Καππαδοκίας στον Ελληνικό χώρο. Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 11, 267–320. https://doi.org/10.12681/deltiokms.57
2. Σιώκα Σ. (Ερευνήτρια), Τσεντίδης Σ., & Ξενίδης Ν. (Αφηγητές). (Νοέμβριος 2023). Μαστόδοντας: Μιλώντας για παλαιοντολογία στη Νεοκαισάρεια Πιερίας & Μαστόδοντας Νεοκαισάρειας: Μία βόλτα στο χωριό που εξελίχθηκε σε μία σημαντική ανακάλυψη [Συνέντευξη]. Istorima. https://archive.istorima.org/interviews/EL-26296
3. Καταστατικό του Σωματείου με την Επωνυμία «ΟΜΙΛΟΣ ΦΙΛΩΝ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΘΡΩΠΟΥ» και το Διακριτικό Τίτλο «ΜΑΣΤΟΔΟΝΤΑΣ – ΝΕΟΚΑΙΣΑΡΕΙΑ». (2020). https://mastodontas.blogspot.com/2020/10/09-08-2020.html
4. Μαστόδοντας – Νεοκαισάρεια. Όμιλος Φίλων της Φύσης και του Ανθρώπου. https://mastodontas.blogspot.com/
5. Μαστόδοντας. Photo Gallery. Νεοκαισάρεια. Όμιλος Φίλων της Φύσης και του Ανθρώπου. https://www.mastodontas.gr/?page_id=4081
Υ.Γ. Ο Ιορδάνης Τσινιστίδης, φοιτητής Πανεπιστημίου Αιγαίου/Κατεύθυνση Διεθνών Σχέσεων και Οργανισμών, υλοποίησε την συγκεκριμένη εργασία κατά τη διάρκεια απασχόλησής του (Ιούλιος – Αύγουστος 2024 στο Τμήμα Επικοινωνίας – Τύπου & της Αντιδημαρχίας Πολιτισμού – Τουρισμού Δ.Κατερίνης), στο πλαίσιο του Έργου «Πρακτική Άσκηση Πανεπιστημίου Αιγαίου ετών 2022-2023 & 2023-2024».